ADHD یا اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی چیست؟ | بررسی کامل و علمی

مقدمه

احتمالاً شما هم در شبکه‌های اجتماعی یا صحبت‌های روزمره با واژه‌ی ADHD مواجه شده‌اید. این روزها بسیاری از پیج‌های روانشناسی، به‌ویژه صفحات غیرعلمی، اطلاعات ناقص و بعضاً نادرستی درباره‌ی این اختلال منتشر می‌کنند. شاید با دیدن چند ریلز درباره‌ی رفتارهای خاص، نگران شده باشید که خودتان یا فرزندتان مبتلا به این اختلال هستید.

اگر هنوز نمی‌دانید ADHD چیست یا می‌خواهید اطلاعات دقیق‌تری به دست آورید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید. این مطلب به‌صورت علمی، اما کاربردی و قابل‌فهم، به بررسی علائم، انواع، علل و روش‌های درمان این اختلال می‌پردازد.

ADHD یعنی چه؟ (اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه)

ADHD مخفف Attention Deficit Hyperactivity Disorder، به‌معنای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است. طبق دسته‌بندی DSM-5، این یک اختلال عصبی-رشدی محسوب می‌شود. یعنی علائم آن معمولاً قبل از ۱۲ سالگی آغاز شده و علت اصلی آن به ساختار مغز، فعالیت انتقال‌دهنده‌های عصبی (مثل دوپامین) و عوامل ژنتیکی برمی‌گردد.

علائم و انواع ADHD

این اختلال شامل دو دسته اصلی از علائم است:

علائم بی‌توجهی (Attention Deficit)

• ناتوانی در تمرکز روی جزئیات

• حواس‌پرتی در انجام کارها یا گوش‌دادن

• فراموشی، گم‌کردن وسایل

• اجتناب از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی دارد

علائم بیش‌فعالی و تکانشگری (Hyperactivity-Impulsivity)

• بی‌قراری، حرکت‌های زیاد و بی‌هدف

• پرحرفی و قطع کردن صحبت دیگران

• مشکل در منتظر ماندن برای نوبت

• رفتارهای ناگهانی و بدون فکر

انواع ADHD

1. نوع بی‌توجه: بیشتر علائم مربوط به عدم تمرکز است.

2. نوع بیش‌فعال/تکانشی: تمرکز روی علائم حرکتی و تکانشی.

3. نوع ترکیبی: ترکیبی از دو دسته بالا.

تشخیص ADHD

تشخیص این اختلال باید توسط روانپزشک یا روانشناس متخصص انجام شود. تنها زمانی می‌توان تشخیص دقیق داد که فرد:

• دست‌کم ۶ نشانه از هر دسته علائم را داشته باشد

• این علائم حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشند

• نشانه‌ها در بیش از یک موقعیت (مثلاً خانه و مدرسه) دیده شوند

توجه: ممکن است علائم مشابه در اختلالات دیگر مثل افسردگی، اضطراب یا وسواس نیز دیده شود؛ بنابراین خودتشخیصی اشتباه است.

علل بروز ADHD

۱. عوامل ژنتیکی

حدود ۷۵٪ علت ADHD ژنتیکی است. اگر سابقه خانوادگی داشته باشید، احتمال ابتلا بیشتر می‌شود.

۲. عوامل محیطی (در موارد کمتر)

• مصرف دخانیات یا الکل در دوران بارداری

• زایمان زودرس

• آسیب‌های مغزی

شیوع ADHD

طبق مطالعات:

• ۷ تا ۸ درصد کودکان دبستانی دچار این اختلال هستند

• حدود ۲.۵ درصد بزرگسالان نیز با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند

• در پسران بیشتر از دختران دیده می‌شود

راهکارهای درمانی و مداخلات کاربردی

۱. درمان دارویی

• متیل فنیدیت (ریتالین)

• اتوموکستین
  این داروها به بهبود تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی کمک می‌کنند.

۲. درمان‌های روانشناختی

• CBT (رفتاردرمانی شناختی): برای اصلاح الگوهای فکری-رفتاری

• آموزش والدین: افزایش مهارت‌های ارتباطی و مدیریت فرزند

• بازی‌درمانی: مناسب برای کودکان پیش‌دبستانی

• آموزش مهارت‌های اجتماعی

۳. حمایت‌های آموزشی

• تقسیم تکالیف به بخش‌های کوچک

• استفاده از یادآورهای تصویری

• ایجاد برنامه روزانه منظم

• بازخورد فوری و تشویق مثبت

۴. روش‌های نوین درمان

• نرم‌افزارهای توانبخشی شناختی مانند RehaCom

• بازی‌های تقویت توجه

• تحریک مغز با جریان الکتریکی (tDCS)

جمع‌بندی

ADHD یک اختلال واقعی و پیچیده است که نیاز به تشخیص دقیق و درمان ترکیبی دارد. اطلاعات اشتباه و سطحی در فضای مجازی می‌تواند به نگرانی یا برچسب‌های نادرست منجر شود. اگر نگران خود یا فرزندتان هستید، بهترین کار مراجعه به روانشناس متخصص است.

🖊️ نویسنده: نگین مستغنی – روانشناس کودک و نوجوان
📍 برای استفاده از محتوای این مقاله با ذکر منبع بلامانع است.

رسالت ما در مجموعه ی دکتر پورنامداری، ارائه خدمات روانشناسی و روان‌درمانی با رعایت استانداردها و اهمیت بالاترین سطح سلامتی مراجعه‌کنندگان عزیز است. تیم ما از پزشکان و متخصصین با تجربه، با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های  علمی، و تکنولوژی روز همچون آر تی ام اس  برای دستیابی به این هدف تشکیل شده است. انتخاب روانشناس خوب، بهترین متخصصین و مشاوران با توجه به نیازهای شما جزو اصول ماست