وسواس بیماری (هیپوکندریا) یا اضطراب بیماری؛ علائم، علل و راه‌های درمان
مقدمه
وسواس بیماری یا هیپوکندریا نوعی اختلال روانی است که فرد را درگیر نگرانی دائمی درباره سلامتی خود می‌کند. حتی در نبود علائم مشخص جسمی، فرد ممکن است تصور کند که به بیماری جدی مبتلا شده است. در این مقاله، با تعریف، علل، نشانه‌ها، روش‌های تشخیص و راه‌های درمان وسواس بیماری آشنا می‌شویم و به تأثیر آن بر کیفیت زندگی و روابط اجتماعی نیز می‌پردازیم.
وسواس بیماری چیست؟
اختلال اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder) که در گذشته با عنوان «هیپوکندریا» شناخته می‌شد، در دسته اختلالات مرتبط با وسواس طبقه‌بندی می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، علائم بدنی را به‌گونه‌ای نگران‌کننده تفسیر میکنند و علی‌رغم نبود شواهد پزشکی، مدام درگیر افکار بیمار بودن هستند.
در طبقه‌بندی DSM-5، این اختلال در گروه “Obsessive-Compulsive and Related Disorders” قرار دارد.
دلایل بروز اختلال اضطراب بیماری
دلایل متعددی برای ابتلا به این اختلال وجود دارد، از جمله:
عوامل ژنتیکی و وراثتی
تجربه بیماری یا مرگ نزدیکان در کودکی
استرس مزمن و آسیب‌های روانی
توجه بیش از حد به علائم جسمی
الگوهای رفتاری نادرست در خانواده
یادگیری شرطی‌شده از طریق تجربه یا مشاهده دیگران
علائم وسواس بیماری و پیامدهای آن
علائم رایج:
نگرانی دائمی درباره ابتلا به بیماری جدی
نبود علائم جسمی شدید یا وجود نشانه‌های خفیف
اضطراب بالا در مورد وضعیت سلامتی
تکرار مراجعه به پزشک یا پرهیز از آن
اطمینان‌جویی مداوم از دیگران
جست‌وجوی وسواسی در اینترنت درباره بیماری‌ها (سایبرکندریا)
عوارض:
کاهش کیفیت زندگی
اختلال در روابط اجتماعی
افزایش افسردگی و اضطراب
چگونه این اختلال را تشخیص دهیم؟
تشخیص این اختلال نیازمند بررسی‌های دقیق روانشناسی و پزشکی است:
مصاحبه‌های بالینی تخصصی
استفاده از ابزارهای استاندارد مانند پرسشنامه Y-BOCS
معاینات پزشکی برای رد دلایل جسمانی واقعی
درمان‌های مؤثر برای وسواس بیماری
درمان‌های روان‌شناختی
درمان شناختی-رفتاری (CBT):
اصلاح افکار فاجعه‌پندار
محدود کردن زمان جستجوی علائم
تکنیک‌های توقف فکر، مواجهه و ذهن‌آگاهی
تمرکز بر ارزش‌های شخصی در زندگی
درمان پذیرش و تعهد (ACT):
پذیرش افکار بدون واکنش منفی
تقویت حضور ذهن و زندگی در لحظه
روان‌درمانی اگزیستانسیال:
مواجهه با ترس‌های وجودی مثل مرگ و بی‌معنایی
معنا دادن به زندگی با وجود اضطراب
دارو درمانی
استفاده از داروهای ضدافسردگی مانند فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین
مصرف کوتاه‌مدت بنزودیازپین‌ها در موارد اضطراب شدید
در صورت مقاومت به درمان، تحریک مغناطیسی مغز (rTMS)
آموزش خانواده
آموزش اطرافیان برای حمایت صحیح
کاهش رفتارهای اطمینان‌دهنده یا سرزنش‌گر
تقویت پذیرش و رفتارهای مراقبتی
پیشگیری و نکات کاربردی برای مدیریت اضطراب بیماری
افزایش آگاهی درباره وسواس بیماری
مراجعه سریع به روان‌شناس هنگام بروز علائم
اصلاح باورهای غلط درباره بیماری و سلامتی
کنترل استفاده از اینترنت برای اطلاعات پزشکی
تمرین آرام‌سازی، مدیتیشن و ذهن‌آگاهی
رژیم غذایی مناسب برای کاهش اضطراب (کاهش مصرف کافئین، قند و غذاهای فرآوری‌شده)
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
اختلال وسواس بیماری یا هیپوکندریا یکی از اختلالات شایع روانی است که در صورت عدم درمان، می‌تواند زندگی فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. با استفاده از درمان‌های روان‌شناختی مؤثر مانند CBT، دارودرمانی و حمایت خانواده، امکان کنترل و بهبود این اختلال وجود دارد. تشخیص به‌موقع و توجه به ابعاد روانی این بیماری، نقشی کلیدی در بهبود کیفیت زندگی فرد ایفا می‌کند.
